Op het gebouw zijn verschillende geveltekens te vinden.
- Herdenkingssteen naast de deur:
הילד איננו
[ Hebreeuws: HE IOD LAMED DALET (= hăjèlèd ) – ALEPH IOD NUN NUN WAU (=ēinnènu)]
“HET KIND IS NIET MEER”
GEN 37:30
IN DIT GEBOUW WAS SINDS 1871 GEVESTIGD
HET CENTRAAL ISRAELITISCH WEESHUIS
JOODSE WEESKINDEREN VONDEN HIER
EN VEILIG THUIS
IN 1942 WERDEN ZIJ, HUN BEGELEIDERS EN
HUN DIRECTEUR VAN HIER WEGGEVOERD
ZIJ KEERDEN NIMMER WEER
ת נ צ ב ה
[Hebreeuws: afkorting van 1 Samuël 25:29: TAU’ NUN’ TSADEH’ BETH’ HE’ ]
”MOGEN HUN ZIELEN GEBUNDELD WORDEN
IN DE BUNDEL VAN HET EEUWIGE LEVEN”
26 APRIL 1992 23 NISAN 5752
In 1992 – 50 jaar nadat de kinderen en medewerkers waren afgevoerd- werd op initiatief van Mr Sophie Hankes van de Nederlands-Israëlitische Gemeente Utrecht, deze hardstenen herdenkingsplaquette onthuld.
- Jaartalsteen onder daklijst:
5645 MIFLAT JATOM 5631
Vertaald:
1884 TOEVLUCHTSOORD VOOR WEZEN 1871
In 1871 werd het weeshuis gesticht; in 1884 grondig verbouwd.
- Naamsteen:
CENTRAAL ISRAËLITISCH WEESHUIS
De naamsteen en jaartalsteen werden in de Tweede Wereldoorlog in opdracht van de Duitsers verwijderd.
Het Utrechts Geveltekenfonds (UGTF) nam -samen met de Afdeling Monumenten van de Gemeente Utrecht- het initiatief tot herplaatsing van de gevelstenen. Op 23 januari 2013 werden kopieën van deze verdwenen geveltekens – vervaardigd Richard Wendling en door Jaap Wegerif geplaatst- onthuld.
Ter gelegenheid van de onthulling werd Kaddisj gezongen door chazan Moshe Lewkowitz, en werden alle namen van de in de oorlog weggevoerde en omgekomen weeskinderen voorgelezen. Burgemeester Wolfsen onthulde de stenen. Mieke van Zeben hield een lezing over de geschiedenis van het weeshuis en rabbijn Navah-Tehilla zong een lied.
4. Struikelstenen
In 2010 werden, ter nagedachtenis aan de slachtoffers, vijf ‘struikelstenen’ in het trottoir voor het gebouw aangebracht; gedenktekens, gemaakt door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig.
De teksten luiden:
- CENTRAAL ISRAËLITISCH
WEESHUIS
HIER WOONDEN
ONGEVEER 70 KINDEREN
EN HUN 10 VERZORGERS
GEDEPORTEERD 1942 NAAR
WESTERBORK
VERMOORD IN AUSCHWITZ
SOBIBOR EN
MIDDEN-EUROPA - HIER WOONDE
BERNARD SALOMON
THEMANS
GEB. 1909
GEDEPORTEERD 1942 NAAR
WESTERBORK
VERMOORD 20-3-1943
SOBIBOR - HIER WOONDE
JUDIK THEMANS-
SIMONS
GEB. 1904
GEDEPORTEERD 1942 NAAR
WESTERBORK
VERMOORD 20-3-1943
SOBIBOR - HIER WOONDE
SONJA THEMANS
GEB. 1938
GEDEPORTEERD 1942 NAAR
WESTERBORK
VERMOORD 20-3-1943
SOBIBOR - HIER WOONDE
LEON THEMANS
GEB. 1940
GEDEPORTEERD 1942 NAAR
WESTERBORK
VERMOORD 20-3-1943
SOBIBOR
Er bestond ook een fundatiesteen, naar alle waarschijnlijkheid ook verwijderd door de Duitsers. De tekst luidde (zie: Utrechts Provinciaal en Stedelijk Dagblad, 10 juni 1884)
Centr. Isr. Weeshuis
gesticht 1871, herbouwd 1884
Deze steen gelegd 16 juli 1884
Namens regenten Namens de comm. v. Toez.
door door
Mr. L. v. Lier Voorz. G.A. Willing Voorz.
A.D.Hamburger, Secr B.Meijer Dz., Secr.
H.J. de Boer Penningm.
Geschiedenis
Het Centraal Israëlitisch Weeshuis in Utrecht was een landelijk weeshuis voor Joodse kinderen vanaf zes jaar. Het pand aan de Nieuwegracht werd op 1 augustus 1871 geopend en heette Miflat Jatom, dat ‘Toevluchtsoord voor Wezen’ betekent. In 1884 werd het huis grondig verbouwd door de architect Albert Nijland en op 7 juni 1885 officieel ingewijd.
In het begin van 1942 had het weeshuis ongeveer vijftig pupillen en dertig gastkinderen die na de Kristallnacht uit Duitsland waren gevlucht.
Op 10 februari 1942 deporteerden de Duitsers de van oorsprong Duitse kinderen en op 15 oktober de andere weeskinderen en het voltallige weeshuispersoneel. De uit Duitsland gevluchte kinderen gingen direct naar Kamp Westerbork. De Nederlandse kinderen verhuisden eerst naar een weeshuis in Amsterdam, en in 1943 werden ook zij naar Westerbork gedeporteerd. Van daaruit gingen zij op transport naar Oost-Europa. Op een enkeling na werden ze allemaal vermoord in de concentratiekampen. Het weeshuis hield op als zodanig te functioneren
De oorspronkelijke doelstellingen van het Centraal Israëlitisch Weeshuis werden echter naar de geest nog steeds levend gehouden door een fonds, dat zich specifiek richtte op de ondersteuning van Joodse jeugdorganisaties, Joodse scholen en andere activiteiten ten behoeve van de Joodse jeugd in Nederland Per 1 juli 2006 is de het fonds -na een fusie- samengegaan met de Stichting Maatschappij tot Nut der Israëlieten in Nederland, en functioneert sindsdien onder die naam.
Na de oorlog werd het gebouw gebruikt door verschillende instellingen. Er huisde tot 1999 een afdeling van het Wilhelmina Kinderziekenhuis. In het voorste gedeelte van het pand is nu (2017) het Leger des Heils gevestigd. Sinds 2001 is het achterste gedeelte, met onder andere de synagoge op de eerste verdieping, eigendom van de Liberaal Joodse Stichting Merkaz.
Bronnen:
– Over de Hebreeuwse teksten op de stenen: Hebreeuws op straat; opschriften in het openbaar. 2010
– De Joodse Raad van Utrecht, door Jim Terlingen. Rotterdam, 2022
– De oprichting van het Centraal Israëlitisch Weeshuis in Utrecht, door Henk Langenberg en Mieke van Zeben. In: Tijdschrift Oud Utrecht,jg. 73 (2000), nr. 5, p. 121-128
– Verslag van M.Brinkgreve, over het ontstaan, de inwijding, en de indeling van het geheel verbouwde weeshuis. In: Utrechtsch Provinciaal en Stedelijke Dagblad: 7, 8 en 10 juni 1885
–– Wikipedia