UGTF – Nieuws – oktober 2024

Herman Saftleven

Het plan van het Utrechts Geveltekenfonds en de Vereniging Oud-Utrecht om de kunstenaar Herman Saftleven (1609-1685) te eren met een gevelsteen gaat nu echt door. Beeldhouwer Toon Rijkens maakt het ontwerp en hij zal de steen ook maken en plaatsen.

Saftleven legde in de 17e-eeuw in honderden tekeningen het stadsbeeld van Utrecht vast. Daarmee is hij van groot belang voor de kennis van de historie van de stad. Dat zie je terug in het standaardwerk De Getekende Stad van het Utrechts Archief, waarin Saftleven een centrale rol speelt in het deel over de 17e eeuw. Hij tekende toen bijna de hele middeleeuwse stadsmuur van Utrecht. Maar het meest bekend zijn de tekeningen die hij van 1674-1677 maakte van de ruïnes van de Domkerk en de Pieterskerk. Het stadsbestuur van Utrecht zag meteen het belang van de tekeningen en kocht ze in 1682. Ze zijn nu opgenomen in de collectie van Het Utrechts Archief.

De gevelsteen wordt geplaatst in Achter Sint Pieter 7 waar Saftleven met zijn vrouw Anna van Vliet tientallen jaren heeft gewoond én gewerkt. https://rkd.nl/explore/images/307322. De huidige bewoners van het pand zijn akkoord en ook de afdeling erfgoed staat achter het plan.

Saftleven: de Weerdpoort
Saftleven: toren de Hond

De Vurige Colom

In de 17e eeuw was De Vurige Colom een verbeterhuis aan Lange Nieuwstraat 119. Maar wat is een verbeterhuis?

In 1928 staat in het maandblad Oud-Utrecht een kort briefje van J. Hooft Graafland. Hij heeft een oud houten bord gekocht met de tekst ‘De Vurige Colom’. Of de redactie meer weet over de herkomst? Een kort antwoord volgt: dit bord hing bij een verbeterhuis met die naam aan de Lange Nieuwstraat 119.

Verbeterhuizen waren gemeentelijke of particuliere huizen waar mensen werden opgesloten met mentale problemen die een gevaar vormden voor zichzelf of hun omgeving. ‘De Vurige Colom’ was één van de bekendste. De naam was afgeleid van de vuurzuil in het bijbelboek Exodus, die de joden de weg wees naar het Beloofde Land. De eerste vermelding van de Vurige Colom is uit 1664, in een document dat duidelijk maakt dat er een connectie was met het ‘Dolhuis’ op het Nicolaaskerkhof, later bekend als het Willem Arntszhuis.

Het pand van de Vurige Colom lag op de hoek van de Lange Nieuwstraat en de Groote Eligensteeg. In verkoopaktes wordt de naam nog lang genoemd, maar we weten niet hoe lang het pand ook als verbeterhuis heeft gefunctioneerd. Dit deel van de Lange Nieuwstraat is in 1970 afgebroken om plaats te maken voor de nieuwbouw van het Willem Arntszhuis. Daarbij is ook de Grote Eligensteeg van de kaart verdwenen.

Het UGTF doet nu onderzoek naar de geschiedenis van dit verbeterhuis. Waar het originele bord gebleven is weten we niet, maar misschien kunnen we een replica plaatsen bij de plek waar het verbeterhuis stond. Waar dat was kunnen we voorlopig alleen bij benadering vaststellen.

Mocht u meer weten over de Vurige Colom stuur dan een mailtje naar leopaul@ugtf.nl

Kunstliefde

Het genootschap Kunstliefde is gevestigd aan de Nobelstraat 12A. We werden attent gemaakt op een foto van Nobelstraat 10 in het Utrechts Archief waarop ook een deel van het pand 12A te zien is. Tot onze grote verrassing was daar op de gevel een deel van een tegeltableau te zien met de tekst “Voor de”. De voorganger van het genootschap Kunstliefde heette ‘Voor de Kunst’ en was ook gevestigd in dit pand. Waarschijnlijk heeft die naam ooit in zijn geheel op de gevel gestaan. Zou het niet leuk zijn om dat tegeltableau weer zichtbaar te maken? De eigenaar van het pand ging akkoord met een onderzoek, maar helaas vonden we daarbij geen tegeltableau. Kennelijk zijn de tegels om een of andere reden toch verwijderd.

Mocht u meer hierover weten stuur dan een mail naar paulverhagen@planet.nl

Rechts het pand van het huidige Kunstliefde met een deel van het opschrift ”Voor de Kunst”
Het pand van Kunstliefde nu

De Neude-bronzen – 3

Al eerder berichtten we over de Neude-bronzen. Ter herinnering: in 1579 werd in de kapittelzaal van de Dom de Vrede van Utrecht getekend. Vierhonderd jaar later, in 1979, heeft ABNAMRO bij de opening van een nieuwe vestiging door Pieter ‘dHont en Arie Teeuwisse drie bronzen beelden laten maken over 400 jaar Vrede van Utrecht.  Ze hingen jarenlang de gevel van het bankgebouw, maar bij het vertrek van de bank werden ze van de gevel gehaald en opgeslagen. In overleg met de huidige eigenaar van het pand en de gemeente zoeken we al een tijdje naar een nieuwe plek, liefst vlak bij de plek waar het Unie-verdrag werd getekend. Dat is niet gemakkelijk, maar we gaan proberen toestemming te krijgen voor een plaatsing aan de buitenmuur van de aula van het Universiteitsgebouw aan het Domplein. Wordt vervolgd.

Een van de drie bronzen

Website: Gevelstenen uitgelicht

Sommige panden hebben zóveel geveltekens dat we het fotograferen en beschrijven ervan steeds op de lange baan hebben geschoven. Een voorbeeld daarvan is het vroegere Organisch-Chemisch en Hygiënisch Laboratorium op de Catharijnesingel 61. Als dan iemand aanbiedt om het fotograferen over te nemen, helpt dat ons enorm. En dat is gebeurd! John van Erve maakt wel vaker foto’s voor het UGTF en hij legde de meer dan veertig geveltekens vast met een groot aantal prachtige foto’s. Dat was een grote stimulans voor webredacteur Marjet Douze om de teksten daarbij te schrijven. En nog is het niet af: de linkerzijde van het gebouw was door hekken en de bladeren aan de bomen niet te fotograferen. Hopelijk lukt het deze winter.

Op onze website vindt u het pand https://ugtf.nl/wp/listing/catharijnesingel-61/ maar er is ook meteen een webpagina gemaakt in de Utrecht Time Machine. https://utrechttimemachine.nl/locaties/organisch-chemisch-en-hygienisch-laboratorium. En zo bereiken we meer mensen met ons werk.